فرق صنایع دستی ایران و صنایع دستی چین

دو کشور ایران و چین هر دو دارای قدمتی دیرین و پیشینه ای کهن و البته دارای وجوه تمایز فرهنگی و سنن و آداب و رسوم و … می باشد. چین کشوری بسیار پهناور در شرق آسیا و با جمعیتی میلیاردی و البته محل تلاقی فرهنگ ها و به ویژه ادیان گوناگون اعم از مسیحیت ، اسلام ، کلیمی و نیز بودیسم ، کنفوسیوس و بسیاری گرایش های متفاوت دیگر و ایران کشوری کهن با سابقه دیرین تمدنی و فرهنگی ویژه خود در خاورمیانه.

به باور اکثر کارشناسان مربوطه ، سه کشور ایران ، چین و هندوستان سه قطب اصلی تولید صنایع دستی در جهان کنونی می باشند که هر کدام بنا بر ویژگی های قومیتی ، ملی و نیز زیست بوم و جغرافیای طبیعی و سیاسی و فرهنگی خود ، دارای صنایع دستی وزین ، اصیل و شکیل و گوناگون می باشند. در این نوشتار سعی بر آن است تا با نگاهی اجمالی بر صنایع دستی دو کشور ایران و چین ، شناخت بیشتر و بهتری پیرامون آن به دست آید و اجمالا وجوه اشتراک و افتراق آن بررسی شود.

کشور چین به علت دارا بودن مرزهای آبی فراوان و دسترسی به آب های آزاد و نیز وجود رودخانه های پر آب و فعال و جاری ، دارای اکوسیستم خاص خود است و به طبع آن صنایع دستی بسیاری با عنایت به این امر در این کشور شکل گرفته است که در جای خود به آن پرداخته خواهد شد. نکته قابل ذکر دیگر در این ارتباط غلبه وجه تزیینی بیشتر بر وجه کاربردی آن در زندگی روزمره ، آثار صنایع دستی چین است. البته صنایع دستی دارای وجه کاربردی نیز در میان مجموعه آثار صنایع دستی چین به چشم می خورد از جمله قالی بافی ، ابریشم بافی ، بامبو و حصیر بافی و گلیم بافی و در رأس آن سفالگری و سرامیک را می توان نام برد.

گرایش ها و زیر مجموعه های صنایع دستی چین را می توان دست کم ذیل یازده عنوان دسته بندی نمود ، لیکن پیش از ورود به آن باید به نکته بسیار مهم و اساسی در ارتباط با محصولات چین و البته صنایع دستی چین اشاره کرد و آن نیروی کار فراوان و بسیار ارزان در کشور چین است که این امر تاثیری مستقیم در قیمت نهایی تمام شده محصولات فوق دارد و باعث بهای کمتر تمام شده برای تولید کننده و نیز حجم بالای تولید می شود.

نکته مهم دیگر این که از سال 1979 به این سو و اتخاذ سیاست های جدید درهای باز توسط حاکمان و در نتیجه سرازیر شدن سیل سرمایه های خارجی به این کشور و سرمایه گذاری های گوناگون در بخش های مختلف از جمله صنایع دستی شاهد روز افزون اقتصادی و تولید ناخالص داخلی بوده ایم. همچنین این کشور با تاسیس شرکت ملی واردات و صادرات صنایع دستی و پوشش تمامی فعالین حوزه مذکور نوعی ثبات و اطمینان خاطر را در این حوزه ایجاد نموده است  و فعالیت های شاغلین این وادی در چهارچوب منظم و مشخص و سازماندهی شده ای به پیش می رود و ثبات حاکم این امکان را به سرمایه گذاران و تولید کنندگان خرد و کلان حاضر در صحنه تولید می دهد که با برنامه ریزی و هدف گذاری و جلب مشارکت سرمایه های خارجی به ویژه سرمایه های شهروندان ساکن خارج از مرزهای چین ، رونق اقتصادی این حوزه را رقم بزنند.

بر نکات ذکر شده در سطور بالا باید به نیروی انسانی جوان و فعال این کشور نیز اشاره کرد که همگی در کارگاههای بزرگ و متمرکز دولتی مستقر در شهرهای بزرگی چون پکن و گوانگژو و جانگ سو مشغول به فعالیت هستند. بیشتر آثار تولید شده صنایع دستی چین در این کارگاههای بزرگ و دولتی در شهرهای ذکر شده ، ساخته و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می شوند. اینکه با عنایت به پیش زمینه فوق به ذکر اهم شاخه های صنایع دستی چین و سپس ایران و وجوه اشتراک و تفاوت آن پرداخته خواهد شد

) قالی بافی : از زیر مجموعه های بسیار مهم و اساسی صنایع دستی چین می باشد  که با توجه به قیمت پایین تمام شده آن هم اکنون به عنوان رقیبی قدرتمند برای سایر تولیدکنندگان و صاحبین سبک در این عرصه

 خود نمایی می کند. مواد اولیه قالی های چینی را عموما ابریشم ، کرک و پشم تشکیل می دهند . نمی توان منکر تاثیرگذاری طرح و نقش قالی ایرانی بر همتای چینی خود شد به ویژه تاثیرپذیری از نقوش قالی های تبریز ، قم و اصفهان در قالی بافی چین مشهود است. لیکن در مجموع قالی های چینی دارای سبک و طرح و رنگ آمیزی مختص خود می باشند که به راحتی قابل تشخیص از همتایان ایرانی و سایر بافندگان ملیت های دیگر می باشند.

2) ابریشم بافی : چین را می توان مهد ابریشم و ابریشم بافی نامید. رودوزی با ابریشم بر روی پارچه های بسیلر نازک و ظریف با نقوشی ازا گل و گیاه ، پرندگان و مناظر و ماهیان و آبزیان از شاخصه های این هنر زیبا و اصیل چین است.

3) بامبو بافی : با توجه به دسترسی به مواد اولیه فراوان ( بامبو ) به ویژه در سواحل جنوب و جنوب شرقی چین ، شاهد ساخت بیش از صد نوع فرآورده بامبویی نظیر سبد ، گلدان ، آویز ، سرویس های چای خوری ، پارچ و لیوان و … می باشیم.

4) حصیر بافی : نیز از دیگر محصولات صنایع دستی چین است که به علت وفور مواد اولیه دارای رونق و رواج است.

5) صنایع دستی دریایی : به علت فراوانی محصولات دریایی نظیر صدف و مرجان و … هنرمندان عرصه فوق با برش و چسباندن و نقاشی بر روی آن خالق آثاری زیبا و شگفت انگیز مثل تابلوهای نفیس دیواری و اشیا تزیینی گردیده اند.

6) رودوزی :  سورن دوزی روی ابریشم و ایجاد نقش و طرح بر روی رومیزی ، روتختی ، کوسن و تابلو و دستمال که خالق نفیس ترین و زیباترین آثار در این زمینه می باشند.

7) معرق کاری روی چوب

8) کنده کاری و منبت کاری روی چوب های قیمتی نظیر فوفل و آبنوس در صنعت مبلمان و دکوراسیون چوبی

9) مجسمه سازی از سنگ یشم و مرمر

10) شیشه گری و نقاشی روی شیشه ( ویترای )

11) گلیم بافی

12) سفال سازی و سرامیک : چین بدون شک مهد سفال و سرامیک می باشد. به علت وفور خاک سفید کائولین ( ماده اولیه مهم در صنعت سرامیک ) و نیز خاک رس مرغوب بر جای مانده در حاشیه و بستر رودهای خروشان این کشور ( ماده اولیه ساخت سفال ) ، این کشور را به بهشت ساخت سفال و سرامیک تبدیل نموده است . بلاشک سرامیک و سفال ساخت چین در زمره بهترین آثار ارائه شده در این صنعت در سطح جهان می باشد

ایران نیز همانند کشور چین دارای پیشینه ای کهن و پربار و تاثیرگذار در زمینه های فرهنگی ، هنری و ادبی است. آثار مکشوفه چند هزار ساله در جای جای این سرزمین هنرخیز ، نماینگر اصالت و پرستیژ هنری و فرهنگی نیاکان ما از دیرباز تا به امروز بوده است. تنوع زیست بوم های متنوع و گوناگون در ایران طبعا موجد آثار و محصولاتی متفاوت ، مختلف . متنوع می باشد. بنا بر جغرافیای هر منطقه و نیز آداب و رسوم و سنن قومیت های مختلف مستقر در ایران شاهد تنوع بی نظیری در انواع محصولات و دست سازه های هنری و نیز کاربردی می باشیم ، پراکندگی نژادی و قومی و نیز تنوع بی نظیر آب و هوایی و اکوسیستم های گوناگون ، ایران را به کشوری چهار فصل و ویژه تبدیل نموده است که یکی از نمودها و جلوه های آن را می توانیم در تنوع و تکثر آثار صنایع دستی ویژه هر منطقه شاهد باشیم. البته در قیاس با کشور چین نیروی کار و نیز تهیه مواد اولیه دارای بهای بالاتری می باشد که این امر در قیمت گذاری نهایی محصولات تولیدی بی تاثیر نیست. با نگاهی به سطور ذکر شده هم اکنون به اهم آثار صنایع دستی ایران و گرایش ها و زیر مجموعه های آن نگاهی اجمالی می اندازیم.

طبق گزارشات موجود در سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری در ایران نزدیک به 600 نوع و گرایش در حوزه صنایع دستی شناسایی گردیده است که متاسفانه باید اذعان نمود که بسیاری از آن گرایشات هم اکنون حضوری در این عرصه ندارند و در محاق فراموشی رفته اند و بعضی نیز به سختی به حیات نیم بند خود ادامه می دهند. و این بر عهده سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی است که به عنوان تنها متولی موجود در این حوزه با نگاهی بلند مدت و همه جانبه کمک به احیا و رشد و گسترش صنایع مغفول بنماید. با وجود تمای کمبودها و ناملایمات حوزه صنایع دستی باز هم حوزه ای کارآفرین ، اشتغال زا ، کاملا بومی و ایرانی و نیز دارای بازار خوب و جذابی در داخل و خارج از مرزهای میهن عزیزمان است. با این امید نگاهی به مهم ترین شاخه های صنایع دستی فعال و زنده ایران می اندازیم.

1) قالی بافی : یقینا سرآمد تمامی محصولات صنایع دستی ایران ، قالی بافی است. بسیاری در جهان ، ایران را با قالی های آن میشناسند. دست بافته هایی که زینت بخش بسیاری از کاخ ها و تالارها و موزه های مهم و معتبر دنیا و نیز منازل مسکونی در جای جای این کره پهناور است. آوازه فرش ایرانی آوازه ای جهانی است و بیراه نگفته ایم اگر آن را بی رقیب و بی همتا بدانیم. ظرافت در بافت و رنگ آمیزی فوق العاده و از همه مهم تر طرح و نقش منحصر به فرد و ویژه قالی ایرانی آن را به کالایی با مطلوبیت جهانی و ملی تبدیل نموده است.

2) گلیم بافی ، گبه ، زیلو و جاجیم : این دست بافته های ایرانی نیز با جلوه گری های دلفریب خود در رده مهم ترین آثار صنایع دستی ایرانی جای گرفته است.

3) خاتم کاری : از جمله هنر – صنعت های مهم ، زیبا ، اصیل و نفیس صنایع دستی ایران است که با گستره چشم گیری در انواع محصولات کاربردی مانند ظرف پذیرایی ، شیرینی خوری ، شکلات خوری ، گلدان ، تابلوهای دیواری ، سرویس های چای خوری ، ست های رومیزی مدیریتی ( مثل قلمدان و جای کارت ) ، جعبه سکه و … حضوری پر رنگ در حوزه صنایع دستی ایران با محوریت دو شهر شیراز و اصفهان دارد.

4) صنایع میناکاری : یکی از اصلی ترین و گسترده ترین زیر مجموعه های صنایع دستی ایران است که آن را هنر خاک و آتش نیز نام نهاده اند. ظروف و آثار میناکاری با جلوه بی نظیر و چشم نواز خود دارای جایگاه ویژه ای در بین دوست داران صنای دستی ایران و جهان است. از مهم ترین زیر مجموعه های صنایع میناکاری می توان به صنعت مس و پرداز اشاره نمود که در واقع نگاهی نو به صنعت میناکاری است که توانسته است با جلوه گری و جذابیت ویژه خود به جایگاهی شایسته در حوزه صنایع دستی میناکاری دست یابد.

4) صنایع فیروزه کوبی : خلاقیت ، ظرافت ، رنگ آمیزی رؤیایی و اصالت از ویژگی های مهم صنایع دستی فیروزه کوبی است. اصالت این محصولات عمدتا مدیون سنگ های بی نظیر فیروزه اصل نیشابور است که با استادی و مهارت تمام بر روی ظروف و اشیا مسی کار گذاشته شده است و آن را به کالا یا محصولی لوکس ، زیبا و اصیل تبدیل نموده است. گستره محصولات فیروزه کوبی نیز همانند سایر محصولات صنایع دستی در حوزه ظروف و لوازم و تجهیزات روزمره زندگی شامل بشقاب ، گلدان ، سرویس چای خوری ، شربت خوری ، شمعدان ، شیرینی خوری ، شکلات خوری و … می باشد.

5) ترمه بافی : از دست بافته های وزین و زیبای ایرانی است که عمدتا حاصل دست ترمه بافان زبردست یزد است. این هنر اصیل و نفیس امروزه با اقبالی رو به رشد روبر گردیده است. در زمان های دور بیشتر در دربار سلاطین و امرا و بزرگان به عنوان شاه و کلاه و عبا کاربرد داشت. رومیزی ، جانماز و بقچه از دیگر نمونه های کاربرد آن بوده و می باشد. اما امروزه با طرح های جدیدتر و متنوع تر و رنگ آمیزی های متنوع و شاد در دوخت انواع مانتو و لباس های مجلسی و فاخر از آن استفاده می شود. ترمه ایران و کشمیر دو رقیب دیرینه و پایاپای بوده اند و هستند.

6) قلم زنی روی مس : این زیر مجموعه از صنایع دستی ایران حاوی آثاری زیبا و شکیل است که عمدتا این آثار جنبه های تزیینی دارند همانند تابلوهای زیبای دیواری و یا ظروف مسینی که با نقوش ایرانی و سنتی استادانه قلم زنی گردیده اند.

7) قلم کاری : که چاپ نقوش مختلف زیبای ایرانی و سنتی بر روی پارچه می باشد. امروزه با تغییر و تحول در ذائقه و پسند نسل جدید ، شاهد طرح هایی متفاوت و با رنگ آمیزی متفاوتی متناسب با سلیقه نسل جدید در حوزه این هنر-صنعت می باشیم.

8) معرق کاری : از دیگر شاخه های صنایع دستی ایران است که درخشش و جلوه ویژه ای در میان آثار صنایع دستی ایران برای خود به ارمغان آورده است.

9) منبت کاری : این هنر سترگ دارای جایگاه والایی در صنایع دستی ایران است و توانسته است به عنوان هنری مطرح گلی بر گلستان هنر و صنعت صنایع دست ایران بیفزاید.

 10) سفال گری : سفالگری ایرانی نیز با قدمتی بسیار کهن و دیرین همیشه و در تمام ادوار تاریخی ایران حضور داشته است. سفال ایرانی بیشتر جنبه کاربردی در زندگی روزمره داشته است و دارد اما نمی توان از آثار و محصولات زیبای سفال و سرامیک لالجین و میبد به عنوان آثاری هنری یاد نکرد.

اگر بخواهیم تمامی آثار و محصولات صنایع دستی ایران را یک یک برشماریم سخن بسیار به درازا خواهد کشید. درر این جا فقط به ذکر چند نمونه از مطرح ترین و پر طرفدارترین آن بسنده گردید. در پایان به ذکر چند مورد از  موارد تمایز صنایع دستی ایران و چین اشاره می رود

) بهای تمام شده محصولات صنایع دستی چین به علت نیروی کار ارزان و فراوان و نیز مواد اولیه ارزان تر ، از همتای ایرانی آن کمتر است در نتیجه در بعضی از موارد با قیمت کمتری نیز به دست مصرف کننده خواهد رسید.

2) محصولات صنایع دستی ایران هم زمان دارای دو وجه کاربردی و نیز تزیینی و زیبایی است. لیکن وجه غالب در آثار چینی جنبه تزیینی آن می باشد و بیشتر محصولات صنایع دستی چینی دارای جنبه زینتی و کمتر کاربردی است.

3) در بسیاری از شاخه ها و زیر مجموعه های مشابه ، کیفیت ساخت و نیز مواد و مصالح اولیه آن ، محصولات ایرانی ، شکیل تر ، خوش ساخت تر و بادوام تر است.

4) و کلام آخر این که در آثار صنایع دستی ایرانی عموما غلبه وجه شاعرانه و عارفانه و عاشقانه را می توانیم  نظاره گر باشیم. این وجه کار در آثار هنری چین کمتر به چشم می آید و بیشتر نمونه سازی و گرته بردازی از طبیعت و سمبل های آن مستقیما صورت پذیرفته است و کمتر رازآمیز و رمزآلود است.

ما افتخار داریم که هفت گردون خیال را به پایگاهی شایسته برای هنرمندان این عرصه و طالبان آن تبدیل نموده ایم و گلچینی از گلستان زیبای صنایع دستی ایران را برای متقاضیان محترم فراهم نموده ایم