آیا صنایع دستی هنر است

هدف از درج این مقاله رسیدن به نگرشی نسبتا جامع پیرامون صنایع دستی، ارتباط آن با مقوله هنر و تاثیرپذیری و تاثیرگذاری این دو مقوله بر هم در ساختار فرهنگی، بومی و ملی ماست که بر این مبنا ابتدا نگاهی خواهیم داشت به مفهوم هنر به طور عام سپس به مفهوم صنایع دستی خواهیم پرداخت و در پایان به صنایع دستی ایران با نگاهی هنری اشاره خواهد رفت

برای ورود به این مبحث در ابتدا می باید به تعریفی کلی و نسبی از هنر دست یافت که در این زمینه دیدگاه های متفاوت و گوناگون و بعضا متناقض موجود است

توان و مهارت خلق زیبایی

امری که فرد بدون نیاز به درک آن تحت تاثیر قرار بگیرد

وسیله ای برای اعتلا و پالایش روح آدمی

نسخه برداری از اصل طبیعت

کوششی برای آفرینش و خلق جلوه های لذت بخشی که حس زیبایی خواهانه آدمی را اقناع کند

تجلی نیرومند احساسات و عواطف آدمی در صور و قالب های گوناگون و دهها تعریف دیگر

گام دوم در این ارتباط مفهوم صنایع دستی است که در یک تعریف کلی و نسبتا فراگیر صنایع دستی مجموعه ای از دست سازه های انسانی است که با بهره مندی از مواد اولیه طبیعی و بومی هر اقلیم با یاری از دست و ابزار دست ساز(دست کم بخش هایی از آن)ساخته می شود. این دست ساخته ها متاثر از سابقه تاریخی، ویژگی های فرهنگی و اقلیمی مکان تولید، عادات اجتماعی، باورهای سنتی قومی یا دینی و بهره مند از معیارهای زیبایی شناختی بومی و ملی و نیز ذوق و خلاقیت هنری خود سازنده اثر است.

تعریف یونسکو از صنایع دستی: عبارت است از محصولاتی که تماما با دست و با کمک ابزار ساخته شده اند. که البته باید مهم ترین بخش از تولید محصول تمام شده کار دست صنعت گر باشد(که صنعتگر مجاز به استفاده از ابزار مکانیکی نیز می باشد.)

از آنجا که در صنایع دستی صنعت گر و خالق اثر خود ایده پرداز، طراح و سازنده اثر است طبیعتا اثر خلق شده نشات گرفته از ارتعاشات ذوقی، حسی، عاطفی و زیبایی شناسانه خالق اثر است. به عبارتی سازنده اثر درطراحی  و ساخت یک اثر اعم از ظروف، اشیا زینتی، تابلو نقاشی، بافته های گوناگون و … به تمام حس و ادراک خود از زیبایی و مقوله هنر را در تولید اثر خود دخیل می نماید و بدین گونه است که ماحصل کار چشم هر بیینده ای را می نوازد و به تامل وا می دارد. چرا که روح هنرمند گویا در آن جاری است و حس زیبایی خواهانه آدمی را ارضا می نماید و سیراب می سازد

فرهنگ غنی و پربار و کهن دیار ایران زمین لبریز از نگاهی عارفانه، عاشقانه و هنرمندانه است که به ویژه در ادبیات ایران زمین نمود و تجلی خاصی دارد و با عنایت به علاقه دیرینه ایرانیان به مقوله شعر و حضور پررنگ آن در زندگی روزمره ما، طبعا هنرمندان صنعتگر صنایع دستی تاثیر پذیری بیشتری را از این مقوله در آثار خود به رخ می کشند. یک صراحی سفال و نگارگری ترجمانی است از یک رباعی خیام و جام فیروزه کوب برگردانی است از یک غزل حافظ و بدین گونه است که صنایع دستی ایران ربط و ثیقی با مقوله هنر یافته است

طبق نظر«کانت» زیبایی موردی عینی و قابل اتکا بر مفاهیم نیست، بلکه ذهن وضع کننده حکم زیباشناختی درسوژه هنر است. او هنر را از طبیعت، علم و پیشه‌وری قابل تمایز دانسته وانواع  هنرها را به مکانیکی، مطبوع و زیبا تقسیم بندی می‌کند. به نظر کانت هنرمطبوع هنری است که هدف آن فقط و فقط لذت است، حاصل نبوغ خلق کننده اثر به کمک صورت یا فرم است. کانت هنرهای زیبا را از دید بیان ایده‌ها به سه نوع تقسیم می‌کند : هنر سخنوری، هنر تجسمی (شامل هنرپلاستیک و هنر نقاشی) و هنر زیبای تأثرات حسی. کانت به طور شفاف صنایع‌دستی را در طبقه بندی خود قرار نداده است اما با تفسیر هایی که در مورد استفاده از شیء به عنوان شرط محدودکننده موارد زیباشناختی پیشنهاد می دهد، بنظر می‌رسد که می‌توان صنایع‌دستی را اگر پیرو معیارهای زیبایی‌شناسی باشد، زیر مجموعۀ هنر معماری و در گروه هنر پلاستیک قرار دارد. اما با توجه به نمودار گستردۀ تولیدات صنایع‌دستی از تولید انبوه گرفته تا موارد منحصر به فرد با خصوصیات زیبایی‌شناختی، و از کاربردی گرفته تا تزیینی، نمی‌توان همۀ آثار صنایع دستی را به طورمساوی مورد قضاوت قرار داد.

تصور متداول برخی ازپژوهشگران هنر وخردمندان علوم اجتماعی و نیز اکثر مردم چنین است که صنایع دستی لوازم و ادواتی  هستند که اکثرا با دست ساخته شده (در مقابل صنایع ماشینی) و به طور معمول جهت مصارف کاربردی در زندگی روزمره استفاده می شوند.

موضوع اینجا موضوعی شناخت شناسی است؛ به این معنا که مباحث ذهنی و فکری ای چون مبحث و مفهوم هنر که ما توسط آنها در خصوص محیط اطراف و پدیده های موجود در آن می اندیشیم، اغلب مباحث غربی اند. قضاوت و نقدی که ما در خصوص هنر بودن یا هنر نبودن صنایع دستی نیز به کار می بریم از همین موضوع تاثیر گرفته است. مقوله غربی هنر در بر دارنده تعریف ویژه ای از هنر و فعالیت هنری است که شامل سرشت و کارکردهای آن می شود. مقوله غربی از هنر به طور خاص برخاسته ازتجربه های ویژه اجتماعی و فرهنگی ای است که به خصوص بعد از رنسانس به وجود آمده است.

جواب سوال آیا صنایع دستی یک هنر است، خیلی واضح نیست. از یک طرف به طور کامل می‌شود آن را تحت عنوان اثری هنری نگاه کرد اگر به طور مثال فرش را هم جزیی از صنایع دستی بدانیم. یا بسیاری از کوزه‌ها و سفال‌ها و خمره‌ها که می توان آنها را در حوزه هنر نگاه کرد. اما ازجانب دیگر ممکن است ماهیت کاربردی بودن این‌ها به مقدارکمی از مفهوم هنر به معنای خالص کلمه دورشان کند. به این دلیل در تعبیر جدیدی که برای این نمونه ها به کار می‌بریم آنها را هنرهای کاربردی نام گذاری می کنیم. ممکن است تمام زیبایی‌شناسی یک اثر هنری را داشته باشند ولی چون کاربرد روزمره زندگی دارند آن را از هنر به عنوان یک مفهوم ویژه مانند نقاشی یا شعر یا مجسمه جدا می‌کند. به این معنا نیست که آثار هنری کاربرد ندارند. کاربرد آنها بالاتر و مبتنی بر تاریخ است

مهم ترین ویژگی صنایع دستی ایران این است که دارای دو وجه  1) کاربردی 2) زیبایی و تزیینی است. یعنی هر قطعه صنایع دستی نه صرفا زینتی است(که می تواند هم باشد)و نه صرفا کاربردی و ابزاری بلکه تلفیقی از این دو امر مهم می باشد و این مقوله است که جاذبه استفاده از صنایع دستی ایران را دو چندان می نماید. ویژگی مهم دیگر صنایع دستی ایران طیف وسیع و متنوع آن است هم به لحاظ پراکندگی جغرافیایی گوناگون و طبعا سلایق و علایق گوناگون و هم مواد اولیه متفاوت و متنوع با توجه به اقلیم منطقه تولید

مجموعه هفت گردون با ارائه گلچینی از زیباترین صنایع دستی ایران زمین مفتخر است که مبلغ طیف وسیعی از باارزش ترین و زیباترین آثار دست ساز هنرمندان این مرز و بوم باشد

جهت خرید صنایع دستی خاص و باکیفیت می توانید به صفحه اصلی وبسایت ما مراجعه کنید