ده شهر ده صنایع دستی استان همدان – همدان

استان همدان از استان‌های غربی کشور عزیزمان می باشد که دارای قدمت و تاریخی دیرینه بوده و حتی در مقاطعی دوران اوج رشد و اعتلای ویژه‌ای را پشت سر گذاشته و در تاریخ خود سابقه عنوان پایتخت ایران را در بعضی از سلسله های پادشاهی باستانی ایران داشته است. آب و هوای سرد و همچنین موقعیت جغرافیایی خاص آن، استان و شهر همدان را به مرکزی مهم و استراتژیک تبدیل نموده است. این شهر همانند سایر حوزه های قومیتی و فرهنگی و اقلیمی ایران برای خود دارای زبان، فرهنگ، آداب و رسوم، غذا، تاریخ و همچنین صنایع دستی خاص خود می باشد که در این ارتباط صرفاً با تمرکز در حوزه محصولات و گرایش های موجود در صنایع دستی استان به معرفی تعدادی از شناخته شده ترین های آن اقدام می نماییم.

محصولات صنایع دستی این استان نیز همانند محصولات بسیاری از مناطق دیگر دارای وجه مشخصه کاربردی است، یعنی عموماً و چه کاربردی در آثار فوق قالب و بیشتر مدنظر بوده تا وجه تزییناتی، زیبایی و دکوراتیو آثار. البته محصولات سرامیک و سفال آن را می‌توان از این امر مستثنی دانست که در آن وجه زیبایی و دکوراتیو اثر نمود و جلوه چشمگیری داشته و می توان آن را وجه غالب کار دانست. با این حال فهرست وار به ۱۲ گرایش فعال در زمینه صنایع دستی استان اشاره می رود و در پایان دو مورد از پرآوازه ترین و مشهورترین آن بررسی و شناسایی بیشتر می‌شود. ۱۲ مجموعه را می توان به شرح زیر عنوان نمود :

قالیبافی، سفالگری، چرم سازی، صنایع دستی چوبی، پوستین دوزی، گلیم بافی، گیوه بافی، سنگ تراشی، حجاری، شیشه‌گری دستی، حصیربافی و نساجی سنتی.

1. قالیبافی در این استان دارای پیشینه و قدمتی زیاد نمی باشد و می توان آن را نسبتا نوپا نامید. قالی همدان از جهت نوع جنس، مقاومت و رتبه در ایران جایگاه سوم را دارد.
2. سفالگری از هنر-صنعت های کهن و دیرین بوده و میباشد و می توان عنوان نمود که نخستین تلاش های هنری و نمود آن توسط انسان های نخستین ایجاد نقوش و طرح و نگار بر روی ظروف و لوازم ابتدایی سفال در آن دوران بوده است. هم اکنون لالجین در حدود ۲۵ کیلومتری شهر همدان و فرسفج در شهرستان تویسرکان از شهرهای استان دو مرکز عمده تولید سفال در این استان و به عبارتی در ایران است. سفال های امروزین لالجین هم به لحاظ فرم و هم به لحاظ طرح و نقش و رنگ دچار تغییراتی بسیار به نسبت سفالینه های دهه‌های گذشته لالجین گردیده است و یقیناً سفالینه های دهه های قبل هنرمندانه تر، با ظرافت و قلم گیری های استادانه، رنگ و لعاب های بسیار جذاب تر و شفاف تر و همچنین استفاده بیشتر از نمادهای ملی و سنتی ایرانی از قبیل ترنج، چهره های زنانی با ابروهای کمان و پیوسته و چشم بادامی و بزرگ، نقش پرنده و ماهی و… اما با روند تجاری شدن و غلبه یک کسب سود بیشتر در تولید این آثار در دهه های اخیر به میزان زیادی از آن نقوش و طرح های درخشان که در سفال های لالجین دهه های پیش شاهد بودیم، کاسته شده است.
3. چرم سازی تا گذشته ای نه چندان دور چرم همدان از کیفیت خاصی برخوردار بود که آن را مشهورترین و مرغوب ترین شهر در سراسر کشور نموده بود و حتی آوازه آن به سایر ممالک دیگر نیز کشیده شده بود اما در حال حاضر آن رونق و شهرت قبل در محصولات چرمی همدان رو به افول نهاد است.
4. صنایع دستی چوبی همدان شامل خراطی، نازک کاری، منبت کاری و معرق کاری است که خراطی و منبت کاری بیشتر رواج دارد و در سالیان اخیر منبت کاری در تویسرکان و جوکار ملایر رونق دوباره یافته است.
5. پوستین دوزی از مهم ترین مشاغل دهه‌های دور در این استان بوده است که با مرور زمان این هنر صنعت به بوته فراموشی سپرده می‌شود.
6. گلیم بافی از دیگر صنایع همدان بوده است که متاسفانه با ورود و گسترش محصولات ماشینی این هنر رفته رفته رو به افول نهاده است.
7. گیوه بافی به سبب اینکه دامداری از مشاغل اصلی و مهم این استان مرتع خیز بوده است دارای کاربرد فراوانی در میان روستائیان گله دار و کشاورز بوده است به سبب رویه نخی خنک و زیره چرم آجیده آن اما با تأسف این هنر-صنعت هم با ورود کفشهای ماشینی و گسترش آن در بین نقاط مختلف رو به فراموشی و محاق رفته و میرود.
8. سنگ تراشی یکی از کهن ترین پیشه های سرزمین ایران بوده است که همدان به عنوان یکی از مهمترین مراکز استخراج و هنر سنگ تراشی بوده است. دیزی سنگی های این استان دارای شهرتی بسیار بوده و بخش بزرگی از خاطرات پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها های ما با دیزی سنگی همدان پیوند خورده است.
9. حجاری ایجاد نقش و نگارهای ظریف و گوناگونبر روی سنگ و سطوح سنگی همانند دیواره‌های کاخ ها، تالارها، مساجد و معابد، آرامگاه های افراد سرشناس، دیوارهای ساختمانهای مهم، همه در حوزه هنر حجاری است که حجاران همدانی را سرآمد دوران نموده است. از مهمترین آثار حجاری برجای مانده از دوران اوج و شکوه این هنر برجای مانده می توان از شاهکارهای دیوارهای کاخ های هخامنشی در تخت جمشید و همچنین در شوش یاد کرد.
10. شیشه گری دستی در سالیان اخیر کارگاههای شیشه گری همدان در مناطق شهری استقرار بیشتری یافته اند، اما کماکان در روستاهای استان شاهد حضور و فعالیت کارگاه های شیشه گری می باشیم.
11. حصیربافی نیز از رشته های کهن صنایع دستی است که کماکان در این استان به حیات خود ادامه می دهد.
12. و در پایان از نساجی سنتی نام برده می‌شود. دست بافته هایی در قالب انواع پارچه و برخی زیرانداز ها نظیر جاجیم، روتختی، رومیزی، روسری، البسه محلی، ملحفه، شمد و… که با استفاده از دستگاه های ساده بافندگی نظیر دستگاههای دووردی و چهاروردی و با استفاده از نخ پشم و نخ پنبه برای تار و پود در کارگاه های خانگی و محلی تولید می شوند.